न्या य नि र्ण य
(व्दाराः- मा. सौ. रुपाली धै. घाटगे, सदस्या)
1. तक्रारदाराने प्रस्तुत तक्रार अर्ज ग्राहक सरंक्षण कायदा, 2019 चे कलम 34 व 35 प्रमाणे दाखल केला आहे. तक्रार अर्जातील थोडक्यात कथन पुढीलप्रमाणे—
वि.प.क्र.1 ही पतसंस्था सहकार कायद्यान्वये नोंदणीकृत पतसंस्था असून वि.प.क्र.2 हे सदर संस्थेचे चेअरमन व वि.प.क्र.3 हे सदर संस्थेचे मॅनेजर आहेत. तक्रारदार यांनी सदर संस्थेमध्ये रक्कम रु.50,000/- इतक्या रकमेची मुदत ठेव ठेवली होती व आहे. दरम्यानचे काळात पश्चिम महाराष्ट्रातील सहकारी संस्थेमधील काही संस्थांच्या गैरकारभारामुळे ठेवीदार यांचा सहकारी संस्थेवरील विश्वास उडाला व त्यांनी मोठया प्रमाणात ठेव मागणी करणेचा तगादा सुरु केला. अशा परिस्थितीत ठेवी परत करुन डबघाईला आलेल्या संस्थांना शासनाकडून कमीत कमी रक्कम रु.10,000/- ची मदत लहान ठेवीदारांना देणेबाबतचे निर्देश वि.प. संस्थेला मिळाले. त्याप्रमाणे वि.प. संस्थेने शासनाकडून मिळालेली रु.10,000/- ची रक्कम तक्रारदार यांना देवून तक्रारदार यांची रु.50,000/- ची ठेवपावती संस्थेकडे जमा दाखवून उर्वरीत रक्कम रु.40,000/- तक्रारदार यांचे बचत खाते क्र.1950 या खातेवर दि. 30/5/2011 रोजी वर्ग केली. सदरची बचत खात्यातील रक्कम तक्रारदार यांनी मागणी करुनही आजअखेर वि.प. यांनी परत केलेली नाही. अशा प्रकारे तक्रारदाराच्या ठेव रकमा परत न करुन वि.प. यांनी सदोष सेवा दिलेली आहे. म्हणून तक्रारदाराने प्रस्तुतचा तक्रारअर्ज या आयोगात दाखल केला आहे. सबब, तक्रारदाराने वि.प. यांचेकडून वर नमूद बचत खात्यातील रक्कम रु.40,000/- व मानसिक त्रासापोटी रु.25,000/- देणेचा आदेश वि.प. यांना व्हावा अशी मागणी तक्रारदारांनी केली आहे.
2. तक्रारदाराने सदरकामी अॅफिडेव्हीट, कागदयादी सोबत बचत खात्याचे पासबुकाची प्रत दाखल केली आहेत. तसेच तक्रारदाराने पुराव्याचे शपथपत्र व लेखी युक्तिवाद दाखल केला आहे.
3. वि.प.क्र. 1 ते 3 यांना नोटीस लागू होवून देखील ते गैरहजर राहिले. सबब, सदर वि.प. यांचेविरुध्द नि.1 वर एकतर्फा आदेश पारीत करण्यात आला.
4. तक्रारदारांचा तक्रारअर्ज, दाखल केलेली अनुषंगिक कागदपत्रे, पुराव्याचे शपथपत्र यांचा विचार करता निष्कर्षासाठी खालील मुद्दे उपस्थित होतात.
अ. क्र. | मुद्दा | उत्तरे |
1 | तक्रारदार हे वि.प. यांचे ग्राहक आहेत काय ? | होय. |
2 | वि.प. यांनी तक्रारदाराला द्यावयाच्या सेवेत त्रुटी केली आहे काय ? | होय. |
3 | तक्रारदार हे ठेवपावत्यांवरील रक्कम व्याजासह मिळणेस पात्र आहेत काय ? | होय. |
4 | तक्रारदार हे मानसिक व शारिरिक त्रासापोटी रक्कम मिळणेस पात्र आहेत काय ? | होय. |
5 | अंतिम आदेश काय ? | अंशतः मंजूर. |
कारणमिमांसा –
मुद्दा क्र. 1 –
5. प्रस्तुतकामी वि.प.क्र.1 संस्था महाराष्ट्र सहकारी संस्था कायदा 1960 चे नियम 1969 अन्वये नोंदणीकृत सहकारी संस्था असून वि.प.क्र.2 हे वि.प.क्र.1 संस्थेचे चेअरमन वि.प.क्र.3 हे सदर संस्थेचे मॅनेजर आणि वि.प.क्र.1 हे संस्थेचा कारभार वि.प.क्र.2 व 3 यांचेकरवी वि.प.क्र.1 संस्थेच्या मासिक सभेत झालेल्या संचालक मंडळाचे ठरावानुसार चालतो. तक्रारदार यांनी वि.प.क्र.1 संस्थेमध्ये रक्कम रु.50,000/- रकमेची मुदत ठेव ठेवलेली होती. सदरची कथने तक्रारदार यांनी पुराव्याचे शपथपत्रामध्ये केलेली असून वि.प. यांनी नाकारलेली नाहीत. सबब, तक्रारदार यांनी वि.प. यांचेकडे ठेवलेल्या ठेव रकमेचा विचार करता तक्रारदार हे वि.प. यांचे ग्राहक आहेत. सबब, मुद्दा क्र.1 चे उत्तर हे आयोग होकारार्थी देत आहे.
मुद्दा क्र.2
6. उपरोक्त मुद्दा क्र.1 मधील विस्तृत विवेचनाचा विचार करता, तक्रारदार हे वि.प. याचे ग्राहक आहेत. तक्रारदार यांनी रक्कम रु.50,000/- ची ठेव वि.प. यांचेकडे ठेवलेली होती. त्याबाबत वाद नाही. सदरचे ठेवींची रक्कम मुदतीनंतर तक्रारदार यांना वि.प. यांनी पावतीप्रमाणे अदा करणेचे मान्य व कबूल केलेले होते. पश्चिम महाराष्ट्रातील सहकारी संस्थामधील कारभार काही संस्थेंच्या गैरकारभारामुळे खालच्या पातळीवर आलेने तसेच संस्था डबघाईला आलेने संस्थेला शासनाकडून कमीत कमी रक्कम रु. 10,000/- ची रक्कम तक्रारदार यांना देवून तक्रारदार यांची रक्कम रु.50,000/- ची ठेवपावती संस्थेने जमा दाखवून उर्वरीत रक्कम रु.40,000/- देय रक्कम तक्रारदार यांचे नावे बचत खाते क्र. 1950 खाते पान क्र. 333 या खातेवर दि. 30/5/2011 वर्ग केली. सदरचे रकमेची मागणी तक्रारदार यांनी वेळोवेळी वि.प. यांचेकडे करुन देखील वि.प. यांनी सदरची बचत खात्यावरील रक्कम तक्रारदार यांना आजतागायत अदा केलेली नाही. सबब, वि.प यांनी तक्रारदार यांना सदरचे बचत खातेवरील रक्कम अदा न करुन तक्रारदार याना द्यावयाचे सेवेत त्रुटी केली का ? हा वादाचा मुद्दा उपस्थित होतो. त्याअनुषंगाने दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन करता तक्रारदार यांनी तक्रारीसोबत ता. 30/5/2011 रोजी तक्रारदार यांनी वि.प. संस्थेत ठेवलेल्या रकमेची बचत खातेची प्रत दाखल केलेली आहे. सदरचे बचत खातेचे प्रतीचे अवलोकन करता त्यावर खाते क्र. 1950 खाते पान 333 व तक्रारदारांचे नाव नमूद असून वि.प. संस्थेचे मॅनेजर/शाखाधिकारी यांचा सही व शिक्का आहे. तसेच शिल्लक रक्कम रु.40,000/- नमूद आहे. वि.प.क्र.1 ते 3 यांना आयोगाची नोटीसीची बजावणी होवून देखील संधी असताना देखील तक्रारदारांचे सदरचे बचत खातेवरील रक्कम नाकारलेली नाही. सबब, सदरचे वि.प.क्र.1 ते 3 यांचेविरुध्द नि.1 वर एकतर्फा आदेश पारीत झालेला आहे. वि.प.क्र.1 ते 3 यांनी तक्रारदारांचे तक्रारअर्जातील कोणतेही कथन खोडून काढलेले नाही. सबब, तक्रारदाराने तक्रारअर्जात केले कथनांवर विश्वासार्हता ठेवणे न्यायोचित वाटते. सदरचे बचत खातेवर रक्कम तक्रारदार यांनी त्यांना अडचणीचेवेळी उपयोगी पडणेसाठी ठेवलेली ठेव रक्कम असून सदरची रक्कम वि.प. यांचेकडे मागणी केली असता सदरची बचत खातेवरील रक्कम व्याजासह तक्रारदार यांना परत अदा करणेची जबाबदारी वि.प. यांची होती. तथापि, सदरची कायदेशीर देय असणारी रक्कम वि.प. यांनी तक्रारदार यांना अद्याप अदा न करुन तक्रारदार यांना द्यावयाचे सेवेत त्रुटी केली आहे या निष्कर्षाप्रत हे आयोग येत आहे. सबब, मुद्दा क्र.2 चे उत्तर हे मंच होकारार्थी देत आहे.
7. प्रस्तुतकामी या आयोगाने मा. राज्य आयोग यांचेसमोरील अपिल क्र.ए/17/177, ए/17/178 आणि ए/17/180, प्रियदर्शिनी नागरी सहकारी पतसंस्था विरुध्द श्री सुनिल नारायण निकम व इतर या निवाडयाचा आधार घेतला आहे. सदर निवाडयाचा विचार करता असे स्पष्टपणे दिसून येते की, पतसंस्थेकडे जमा असणा-या ठेवपावत्यांच्या मुदतीअंती देय रकमा देण्याची जबाबदारी ही वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या पतसंस्थेबरोबरच तिचे संचालकांवरही असते. सदरचे निवाडयात मे.राज्य आयोगाने खालील निरिक्षण नोंदविलेले आहे.
The liability imposed upon the opponents is joint and several and it would survive as long as amounts due on Fixed Deposits are not repaid as per maturity value thereof by or on behalf of the opponents. It is true that Directors normally may not be personally liable. However, it does not mean that the Directors who were in-charge of and were in the administration of the affairs of the Co-operative Society at the time of making of Fixed Deposits can escape the liability for to honour the Fixed Deposits or their maturity, more so, when the amounts were invested in Fixed Deposits, at the time, when such Directors were in-charge of or in the control of the administration of the said society. This can certainly be inquired into by the executing Forum before making the Directors liable to honour the Fixed Deposits personally. The liability is collective preliminarily that of a Cooperative Credit society which accepted the Fixed Deposits and vicariously that of its officer bearers who were in charge of and were in control or who were looking after administration of the said Cooperative Credit Society. In the facts and circumstances, therefore, we maintain the Awards passed by the learned Forum below and dismiss these appeals. Costs in the sum of Rs.3,000/- for each of the appeals shall be paid by the appellant in addition to the costs awarded by the learned District Forum below and the liability shall be jointly and severally.
सदरचे न्यायदंडकाचा विचार करता, वि.प.क्र.1 व वि.प.क्र.2 हे वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या तक्रारदारांच्या ठेवरकमा व त्यावरील व्याज परत करण्यास जबाबदार आहेत या निष्कर्षाप्रत हे आयोग येत आहे. तथापि वि.प.क्र.3 मॅनेजर हे सदर संस्थेमध्ये कार्यकारी अधिकारी या पदावर कार्यरत असलेने त्यांचेविषयी हे आयोग भाष्य करीत नाही. वि.प.क्र.3 यांना आयोग जबाबदार धरीत नाही. सबब, तक्रारदार हे वि.प.क्र.1 पतसंस्था व वि.प.क्र.2 यांचेकडून वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या तक्रारदारांचे बचत खातेवरील रक्कम रु. 40,000/- तसेच सदर रकमेवर ता.30/5/2011 पासून सदरची संपूर्ण रक्कम तक्रारदार यांना मिळेपावेतो द.सा.द.शे. 6 टक्के प्रमाणे व्याज मिळणेस पात्र आहेत या निष्कर्षाप्रत हे आयोग येत आहे.
मुद्दा क्र.3
8. उपरोक्त मुद्दा क्र.1 व 2 मधील विस्तृत विवेचनाचा विचार करता वि.प. यांनी तक्रारदार यांना द्यावयाचे सेवेत त्रुटी केली आहे. तक्रारदार यांना द्यावयाचे सेवेत त्रुटी केलेने तक्रारदार यांना अडचणीचे वेळी उपयोगी पडणारी ठेव रक्कम न मिळालेने मानसिक व शारिरिक त्रास झाला व सदरची तक्रार आयोगात दाखल करणे भाग पडले. सबब, तक्रारदार हे मानसिक व शारिरिक त्रासापोटी रक्कम रु.5,000/- व अर्जाचे खर्चापोटी रक्कम रु.3,000/- मिळणेस पात्र आहेत. सबब, मुद्दा क्र. 3 चे उत्तर हे आयोग होकारार्थी देत आहे.
मुद्दा क्र.4 - सबब आदेश.
- आ दे श -
- तक्रारदाराचा तक्रार अर्ज अंशत: मंजूर करणेत येतो.
- वि.प.क्र.1 पतसंस्था व वि.प.क्र.2 यांनी वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या तक्रारदार यांना बचत खाते क्र. 1950 खाते पान क्र.333 खातेवरील रक्कम रु.40,000/- अदा करावी. तसेच सदर रकमेवर ता. 30/05/2011 रोजीपासून सदरची संपूर्ण रक्कम तक्रारदार यांना मिळेपावेतो द.सा.द.शे. 6 टक्के प्रमाणे व्याज तक्रारदार यांना अदा करावे.
- वि.प.क्र.1 पतसंस्था व वि.प.क्र.2 यांनी वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या तक्रारदार यांना मानसिक त्रासापोटी रक्कम रु.5,000/- व तक्रारअर्जाचे खर्चापोटी रक्कम रु.3,000/- अदा करावी.
- वर नमूद सर्व आदेशांची पुर्तता वि.प.क्र.1 व 2 यांनी आदेश पारीत तारखेपासून 45 दिवसांत करावी.
- विहीत मुदतीत आदेशांची पुर्तता न केलेस ग्राहक सरंक्षण कायदयातील तदतुदींनुसार वि.प. विरुध्द कारवाई करणेची मुभा तक्रारदाराला देणेत येते.
- आदेशाच्या सत्यप्रती उभय पक्षकारांना विनामुल्य पाठवाव्यात.
