न्या य नि र्ण य
(व्दाराः- मा. सौ. रुपाली धै. घाटगे, सदस्या)
1. तक्रारदाराने प्रस्तुत तक्रार अर्ज ग्राहक सरंक्षण कायदा, 1986 चे कलम 11 व 12 प्रमाणे दाखल केला आहे. तक्रार अर्जातील थोडक्यात कथन पुढीलप्रमाणे—
तक्रारदार ही मु.पो. हेर्ले या गावची रहिवासी आहे. वि.प. संस्थेचे मुख्य कार्यालय जयसिंगपूर येथे असून तिची एक शाखा हेर्ले या ठिकाणी आहे. सदर संस्थेचे पदाधिकारी व अधिका-यांनी ठेवीवर व्याजाचा चांगला मोबदला देण्याचे दिलेल्या शब्दावर विश्वास ठेवून तक्रारदार हीने सदर पतसंस्थेच्या हेर्ले या शाखेत खालील प्रमाणे सात ठेवी ठेवलेल्या आहेत. सदर ठेवींचा तपशील पुढील प्रमाणे –
अ.क्र. | ठेवपावती नं. | ठेव तारीख | खाते नंबर | मुदत संपले तारीख | ठेव रक्कम |
1 | A000774 | 12/12/05 | 49/32 | 12/01/09 | रु.15,800/- |
2 | A000775 | 12/12/05 | 49/33 | 12/01/09 | रु.15,000/- |
3 | A000776 | 12/12/05 | 49/34 | 12/01/09 | रु.15,000/- |
4 | A000777 | 12/12/05 | 49/35 | 12/01/09 | रु.20,000/- |
5 | A000776 | 12/12/05 | 49/36 | 12/01/09 | रु.20,000/- |
6 | A12829 | 01/02/07 | 51/108 | 23/01/10 | रु.20,000/- |
7 | A12831 | 01/02/07 | 51/109 | 23/01/10 | रु.20,000/- |
सदर ठेवींची मुदत संपल्यानंतर व्याजासह होणा-या रकमेची मागणी तक्रारदारांनी वि.प. यांचेकडे केली असता त्यांनी रक्कम देण्यास टाळाटाळ केली आहे. तक्रारदाराने याबाबत मे. विभागीय निबंधक, सहकारी संस्था, कोल्हापूर विभाग, कोल्हापूर यांचेकडे तक्रार केली असता त्यांनी दि. 20/8/2015 चे पत्राने वि.प. संस्थेला तक्रारदाराच्या रकमा प्राधान्याने देणेबाबत कळविले आहे. परंतु तरीही वि.प. यांनी तक्रारदारांच्या रकमा परत केलेल्या नाहीत. तक्रारदारास दि. 12/01/2019 अखेर वि.प. यांचेकडून सदर ठेवींच्या रकमेवर व्याजासह एकूण रक्कम रु. 4,28,619/- इतकी रक्कम येणे आहे. तसेच तक्रारदाराचे बचत खाते क्र. 1221/9 या खातेवर असणारी रक्कम रु. 9,437/- ही रक्कम ही व्याजासह देणेचा वि.प. यांना आदेश व्हावा अशी तक्रारदाराची मागणी आहे. तक्रारदारांनी वि.प. यांना दि. 27/12/2016 रोजी वकीलामार्फत नोटीस पाठविली परंतु तरीही वि.प यांनी त्यास कोणताही प्रतिसाद दिलेला नाही. अशा प्रकारे तक्रारदाराच्या ठेव रकमा परत न करुन वि.प. यांनी सदोष सेवा दिलेली आहे. म्हणून तक्रारदाराने प्रस्तुतचा तक्रारअर्ज या मंचात दाखल केला आहे. सबब, तक्रारदाराने वि.प. यांचेकडून वर नमूद केलेल्या ठेवींची व्याजासह होणारी रक्कम रु. 4,28,619/- व सदर रकमेवर द.सा.द.शे. 9.5 टक्के दराने व्याज, सेव्हिंग्ज खातेवरील शिल्लक रक्कम रु.9,437/- व त्यावर होणारे व्याज मिळावे तसेच मानसिक त्रासापोटी व अर्जाचा खर्च देणेचा आदेश वि.प. यांना व्हावा अशी मागणी तक्रारदारांनी केली आहे.
2. तक्रारदाराने सदरकामी अॅफिडेव्हीट, कागदयादी सोबत ठेवपावत्यांच्या प्रती, सेव्हिंग्ज खात्याचा उतारा, निबंधक कार्यालयाकडे केलेला अर्ज, निबंधक कार्यालयाचे पत्र, तक्रारदार यांनी वि.प. यांना दिलेले अर्ज, तक्रारदार यांनी वि.प यांना दिलेली नोटीस, नोटीसची पोचपावती, इ. कागदपत्रे दाखल केली आहेत. तसेच तक्रारदाराने पुराव्याचे शपथपत्र व लेखी युक्तिवाद दाखल केला आहे.
3. वि.प.क्र.1 ते 3 यांनी याकामी दि. 15/03/2019 रोजी म्हणणे दाखल करुन तक्रारअर्जातील मजकूर नाकारला आहे. तक्रारदारांनी वि.प. यांचेकडे रकमेची मागणी केल्यानंतर तक्रारदाराला कायद्यातील तरतुदींप्रमाणे मुदतपूर्ण तारखेपर्यंत होणारे व्याजासह रक्कम देण्याचे मान्य करुन रक्कम देवू केली होती. परंतु तक्रारदार यांनी सन 2018 अखेरचे व्याज मिळणेबाबत तगादा लावून नियमाप्रमाणे देय रक्कम स्वीकारणेस नकार दिलेला आहे. त्यामुळे ठेवींची मुदत संपल्यानंतर ठेव रकमेवर कोणत्याही प्रकारचे व्याज मिळणेस तक्रारदार पात्र नाहीत. वि.प. यांचेविरुध्द महाराष्ट्र सहकारी संस्था कायदा कलम 88 अन्वये चौकशी होवून वि.प. यांना दोषी धरले असे घडलेले नाही, त्यामुळे वि.प. यांना तक्रारदाराची रक्कम परत देण्यास वैयक्तिकरित्या जबाबदार धरता येणार नाही. तक्रारअर्ज मुदतीत नाही. सबब, तक्रारदाराची तक्रार नामंजूर करण्यात यावी अशी मागणी वि.प. यांनी केली आहे.
4. तक्रारदारांचा तक्रारअर्ज, वि.प. यांचे म्हणणे, दाखल केलेली अनुषंगिक कागदपत्रे, पुराव्याचे शपथपत्र यांचा विचार करता निष्कर्षासाठी खालील मुद्दे उपस्थित होतात.
अ. क्र. | मुद्दा | उत्तरे |
1 | तक्रारदार हे वि.प. यांचे ग्राहक आहेत काय ? | होय. |
2 | वि.प. यांनी तक्रारदाराला द्यावयाच्या सेवेत त्रुटी केली आहे काय ? | होय. |
3 | तक्रारदार हे ठेवपावत्यांवरील रक्कम व्याजासह मिळणेस पात्र आहेत काय ? | होय. |
4 | तक्रारदार हे मानसिक व शारिरिक त्रासापोटी रक्कम मिळणेस पात्र आहेत काय ? | होय. |
5 | अंतिम आदेश काय ? | अंशतः मंजूर. |
कारणमिमांसा –
मुद्दा क्र. 1 –
5. तक्रारदार यांनी वि.प. यांचेकडे ठेव स्वरुपात ठेव ठेवलेली होती. सदरचे ठेवलेल्या रकमेवर 9.5 टक्के प्रमाणे व्याज देण्यात येईल असे वि.प. यांनी कबूल केले होते. त्या अनुषंगाने दाखल कागदपत्रांचे अवलोकन करता तक्रारदार यांनी तक्रारअर्जासोबत ठेवपावत्यांची झेरॉक्स प्रत दाखल केलेली आहेत. त्यांचा तपशील पुढील प्रमाणे -
अ.क्र. | ठेवपावती नं. | ठेव तारीख | खाते नंबर | मुदत संपले तारीख | ठेव रक्कम |
1 | A000774 | 12/12/05 | 49/32 | 12/01/09 | रु.15,800/- |
2 | A000775 | 12/12/05 | 49/33 | 12/01/09 | रु.15,000/- |
3 | A000776 | 12/12/05 | 49/34 | 12/01/09 | रु.15,000/- |
4 | A000777 | 12/12/05 | 49/35 | 12/01/09 | रु.20,000/- |
5 | A000776 | 12/12/05 | 49/36 | 12/01/09 | रु.20,000/- |
6 | A12829 | 01/02/07 | 51/108 | 23/01/10 | रु.20,000/- |
7 | A12831 | 01/02/07 | 51/109 | 23/01/10 | रु.20,000/- |
सदरचे मुदतबंद ठेवपावत्यांचे अवलोकन करता त्यावर वि.प. संस्थेचे नांव नमूद आहे. तसेच सेव्हिंग्ज खाते नं. 1221/9 ची झेरॉक्स प्रत दाखल असून सदर सेव्हिंग्ज खातेवर रु.9,437/- इतकी रक्कम जमा आहे. सदरचे मुदत ठेव पावत्या व सेव्हिंग्ज खाते वि.प. यांनी नाकारलेल्या नाहीत. सदरचे मुदतबंद ठेवपावत्या वि.प. यांनी आजअखेर तक्रारदार यांना अदा केलेल्या नाहीत. त्याकारणाने सदरचे तक्रारीस सततचे कारण (Continuous cause of action) घडलेने तक्रारदार यांची तक्रार मुदतीत आहे. सबब, ठेवपावत्यांवरील गुंतविलेल्या रकमांचा विचार करता तक्रारदार हे वि.प. यांचे ग्राहक आहेत. सबब, मुद्दा क्र.1 चे उत्तर हे आयोग होकारार्थी देत आहे.
मुद्दा क्र.2
6. उपरोक्त मुद्दा क्र.1 मधील विस्तृत विवेचनाचा विचार करता, तक्रारदार हे वि.प. याचे ग्राहक आहेत. वि.प. द्वारे नागरिकांचे पैसे विश्वासाने निरनिराळया खातेमध्ये ठेवी स्वरुपात स्वीकारणे व सदरचे पैसेवर ठरलेल्या प्रमाणे व्याज देणे, मूळ रक्कम परत देणे खातेदारांचे पैसे विश्वासाने सांभाळणे इ. कामे केली जातात. पतसंस्थेमध्ये पदाधिकारी व अधिकारी यांनी ठेवींवरील व्याजाचा चांगला मोबदला देण्याचे दिलेल्या शब्दावर विश्वास ठेवून तक्रारदार यांनी सदर पतसंस्थेच्या हेर्ले गावाच्या शाखेत मुद्दा क्र.1 मध्ये नमूद केलेल्या मुदतबंद ठेवी ठेवलेल्या होत्या. सदरचे मुदतबंद ठेवपावत्यांची मुदत संपलेनंतर ठेव रक्कम व्याजासह परत देणेची मागणी तक्रारदार यांनी वि.प यांचकडे केली असता संस्थेची आर्थिक अडचण सांगून वि.प. पतसंस्था यांनी तक्रारदार यांना सदरचे मुदत ठेवींची रक्कम व्याजासह आजअखेर अदा न करुन तक्रारदार यांना द्यावयाचे सेवेत त्रुटी केली का ? हा वादाचा मुद्दा उपस्थित होतो. सदर मुद्याचे अनुषंगाने वि.प. यांनी दाखल केलेले म्हणण्याचे अवलोकन करता, वि.प. यांनी तक्रारदार यांचे मागणी प्रमाणे कायद्यातील तरतुदींप्रमाणे मुदतपूर्ण तारखेपर्यंत होणारे व्याजासह रक्कम देणेचे मान्य करुन देवू केली होती. परंतु तक्रारदार यांनी सन 2018 अखेर व्याज मिळणेबाबत तगादा लावून नियमाप्रमाणे देय रक्कम स्वीकारणेस नकार दिलेला आहे. वि.प. यांनी तक्रारदार यांची रक्कम देणेस कधीही टाळाटाळ केलेली नाही.
7. प्रस्तुतकामी तक्रारदार यांचे पुराव्याचे शपथपत्र व तक्रारीसोबत दाखल केलेल्या कागदपत्रांचे अवलोकन करता ता. 4/8/2015 रोजी तक्रारदार यांनी मा. विभागीय निबंधक, सहकारी संस्था, कोल्हापूर यांना लेखी तक्रारअर्जाने ठेवींची रक्कम परत देणेबाबत योग्य ती कारवाई करणेची मागणी केलेली आहे. तसेच ता. 20/8/2015 रोजीचे पत्राने विभागीय सहनिबंधक, सहकारी संस्था, कोल्हापूर यांना पतसंस्थेच्या चेअरमन/मॅनेजर यांना सदरच्या मुदतबंद ठेव रक्कम प्राधान्याने परत करणेबाबत कळविलेले आहे. तथापि सदरचे पत्रास वि.प यांनी कोणताही खुलासा दिलेला नाही अथवा दखलही घेतलेचे दिसून येत नाही. तसेच दि. 27/12/2018 रोजी वकीलामार्फत वि.प. यांना नोटीस पाठविलेली असून सदरची नोटीस वि.प. यांना पोहोच झालेची पोहोच पावती तक्रारदार यांनी दाखल केलेली आहे. वि.प. यांनी त्यांचे लेखी म्हणणमध्ये तक्रारदार यांना कायद्यातील तरतुदीप्रमाणे मुदतपूर्ण तारखेपर्यंत होणारे व्याजासह रक्कम देणेचे मान्य करुन रक्कम देवू केली होती असे नमूद केले आहे. तथापि सदरची तक्रारदारांची रक्कम तक्रारदारांना देवू केलेचे अनुषंगाने वि.प.यांनी कोणताही कागदोपत्री पुरावा आयोगात दाखल केलेला नाही. त्याकारणाने वि.प. यांचे सदरचे कथन पुराव्याअभावी आयोग विचारात घेत नाही. सबब, वरील सर्व कागदपत्रांचा बारकाईने विचार करता, तक्रारदार हे ज्येष्ठ नागरिक आहेत. तक्रारदार यांना पैशाची नितांत गरज असताना वि.प. यांनी तक्रारदारांच्या मुदतबंद ठेवी व्याजासह आजअखेर अदा न करुन तक्रारदार यांना द्यावयाचे सेवेत त्रुटी केली आहे या निष्कर्षाप्रत हे आयोग येत आहे. सबब, मुद्दा क्र.2 चे उत्तर हे आयोग होकारार्थी देत आहे.
मुद्दा क्र.3
8. प्रस्तुतकामी या आयोगाने मा. राज्य आयोग यांचेसमोरील अपिल क्र.ए/17/177, ए/17/178 आणि ए/17/180, प्रियदर्शिनी नागरी सहकारी पतसंस्था विरुध्द श्री सुनिल नारायण निकम व इतर या निवाडयाचा आधार घेतला आहे. सदर निवाडयाचा विचार करता असे स्पष्टपणे दिसून येते की, पतसंस्थेकडे जमा असणा-या ठेवपावत्यांच्या मुदतीअंती देय रकमा देण्याची जबाबदारी ही वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या पतसंस्थेबरोबरच तिचे संचालकांवरही असते. सदरचे निवाडयात मे.राज्य आयोगाने खालील निरिक्षण नोंदविलेले आहे.
The liability imposed upon the opponents is joint and several and it would survive as long as amounts due on Fixed Deposits are not repaid as per maturity value thereof by or on behalf of the opponents. It is true that Directors normally may not be personally liable. However, it does not mean that the Directors who were in-charge of and were in the administration of the affairs of the Co-operative Society at the time of making of Fixed Deposits can escape the liability for to honour the Fixed Deposits or their maturity, more so, when the amounts were invested in Fixed Deposits, at the time, when such Directors were in-charge of or in the control of the administration of the said society. This can certainly be inquired into by the executing Forum before making the Directors liable to honour the Fixed Deposits personally. The liability is collective preliminarily that of a Cooperative Credit society which accepted the Fixed Deposits and vicariously that of its officer bearers who were in charge of and were in control or who were looking after administration of the said Cooperative Credit Society. In the facts and circumstances, therefore, we maintain the Awards passed by the learned Forum below and dismiss these appeals. Costs in the sum of Rs.3,000/- for each of the appeals shall be paid by the appellant in addition to the costs awarded by the learned District Forum below and the liability shall be jointly and severally.
सदरकामी वि.प.क्र.3 हे सदर संस्थेचे पदाधिकारी म्हणून कार्यरत असलेने त्यांना आयोग जबाबदार धरीत नाही. तथापि वि.प.क्र.1 व 2 पतसंस्था हे वैयक्तिकरित्या व संयुक्तिकरित्या तक्रारदारांची ठेव रक्कम त्यावरील व्याजासह परत करण्यास जबाबदार आहेत या निष्कर्षाप्रत हे आयोग येत आहे. सबब, तक्रारदार हे वि.प. क्र.1 व 2 यांचेकडून वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या न्यायनिर्णय कलम 5 मध्ये नमूद केलेल्या मुदतबंद ठेवपावत्या ठेवपावत्यांवरील व्याजासह मिळणेस पात्र आहेत. तसेच सदर ठेवपावतीवरील मुदत संपले तारखेपासून सदरची रक्कम तक्रारदार यांना मिळेपावेतो द.सा.द.शे. 6 टक्के प्रमाणे व्याज मिळण्यास तक्रारदार पात्र आहेत. तसेच तक्रारदार हे त्यांचे सेव्हिंग्ज खातेवर नं. 1221/9 वरील रक्कम रु. 9,437/- दि.30/12/2013 पासून सदरची रक्कम तक्रारदार यांना मिळेपावेतो द.सा.द.शे. 6 टक्के प्रमाणे व्याज मिळण्यास पात्र आहेत या
या निष्कर्षाप्रत हे आयोग येत आहे. सबब, मुद्दा क्र.3 चे उत्तर हे आयोग होकारार्थी देत आहे.
मुद्दा क्र.4
9. उपरोक्त मुद्दा क्र.1 व 2 मधील विस्तृत विवेचनाचा विचार करता वि.प. यांनी तक्रारदार यांना द्यावयाचे सेवेत त्रुटी केली आहे. त्यामुळे तक्रारदार यांना मानसिक त्रास झाला तसेच सदरची तक्रार दाखल करणे भाग पडले. सबब, तक्रारदार हे वि.प.क्र.1 व 2 यांचेकडून वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या मानसिक त्रासापोटी रक्कम रु.8,000/- व अर्जाचे खर्चापोटी रक्कम रु.3,000/- मिळणेस पात्र आहेत. सबब, मुद्दा क्र. 4 चे उत्तर हे आयोग होकारार्थी देत आहे.
मुद्दा क्र.5 - सबब आदेश.
- आ दे श -
- तक्रारदाराचा तक्रार अर्ज अंशत: मंजूर करणेत येतो.
- वि.प.क्र.1 पतसंस्था व वि.प.क्र. 2 यांनी वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या तक्रारदार यांना खालील नमूद तपशीलामधील मुदतबंद ठेवपावतींवरील रकमा पावतीवरील नमूद व्याजासह अदा कराव्यात. तसेच सदर रकमेवर ठेवींची मुदत संपले तारखेपासून सदरची संपूर्ण रक्कम तक्रारदार यांना मिळेपावेतो द.सा.द.शे. 6 टक्के प्रमाणे व्याज तक्रारदार यांना अदा करावे.
अ.क्र. | ठेवपावती नं. | ठेव तारीख | खाते नंबर | मुदत संपले तारीख | ठेव रक्कम |
1 | A000774 | 12/12/05 | 49/32 | 12/01/09 | रु.15,800/- |
2 | A000775 | 12/12/05 | 49/33 | 12/01/09 | रु.15,000/- |
3 | A000776 | 12/12/05 | 49/34 | 12/01/09 | रु.15,000/- |
4 | A000777 | 12/12/05 | 49/35 | 12/01/09 | रु.20,000/- |
5 | A000776 | 12/12/05 | 49/36 | 12/01/09 | रु.20,000/- |
6 | A12829 | 01/02/07 | 51/108 | 23/01/10 | रु.20,000/- |
7 | A12831 | 01/02/07 | 51/109 | 23/01/10 | रु.20,000/- |
- वि.प.क्र.1 पतसंस्था व वि.प.क्र. 2 यांनी वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या तक्रारदार यांना सेव्हिंग्ज खाते क्र. 1221/9 वरील रक्कम रु. 9,437/- दि. 30/12/2013 पासून सदरची संपूर्ण रक्कम तक्रारदार यांना मिळेपावेतो द.सा.द.शे. 6 टक्के प्रमाणे व्याजासह अदा करावी.
- वि.प.क्र.1 पतसंस्था व वि.प.क्र. 2 यांनी वैयक्तिक व संयुक्तिकरित्या तक्रारदार यांना मानसिक त्रासापोटी रक्कम रु.8,000/- व तक्रारअर्जाचे खर्चापोटी रक्कम रु.3,000/- अदा करावी.
- वर नमूद सर्व आदेशांची पुर्तता वि.प.क्र.1 पतसंस्था व वि.प.क्र. 2 यांनी आदेश पारीत तारखेपासून 45 दिवसांत करावी.
- विहीत मुदतीत आदेशांची पुर्तता न केलेस ग्राहक सरंक्षण कायदयातील तदतुदींनुसार वि.प. विरुध्द कारवाई करणेची मुभा तक्रारदाराला देणेत येते.
- आदेशाच्या सत्यप्रती उभय पक्षकारांना विनामुल्य पाठवाव्यात.
